Меркіден Майданға аттанып еді
151 Views
Олжабай Тоғызақ батырдың тоғыз ұлының ішіндегі ортаншысы. Батыр бабамыз осы Меркінің «Ойранды» шатқалында жоңғарлармен болған шешуші шайқаста ботбай Сәмен батырдың жасағында жүзбасы болып, өзін қазанат көтере алмайтын болған соң үлекке мініп соғысып, ерлікпен қаза тапқан екен. Батыр садақшы сарбаздарымен бірге «Әулие бұлақ» қорымына жерленген. Ботбайдың Қожай биінен тарайтын Тоғызақ балаларын Сәмен батыр: «Тоғыз тоқпағым» деп атаса керек. Сол тоғыз «тоқпақтың» біреуі Олжабай.
Біз әңгімемізге арқау еткелі отырған Орақбай Есмедетов осы Олжабай бабамыздың бесінші ұлы. Кеңес өкіметі тұсында «үшінші ауыл» деп аталып кеткен «Жить по новому» яғни, жергілікті халық: «житманап» деп атайтын «Жаңатұрмыс» ауылында дүние есігін ашқан. Бүгінгі таңда осы елді мекенде Шалдамбай Шаңбаев деген ақсақал әлі тұрады. Өзі менің әкеммен, осы Орақбай кісімен түйдей құрдас – 100 жаста. Орақбай ақсақал осы Шәкеңмен бір класта оқыпты. Үшеуі де Меркідегі әскери комиссариаттан майданға бірге аттаныпты. Бірақ Луговой теміржол бекетінен тауарлы вагондарға мінген соң Батысты көздей кетіп үшеуі үш майданға түседі.
Орақбай Есмедетов Қызыл Тулы Одесса дивизиясының №6-шы гвардиялық минометшілер бөліміне командир болып бекиді. Артынша өжет те батыл қазақ жігітін командирлер №4-ші Кубань казактарының гвардиялық атты корпусына жібереді. 1942-1943 жылдары ол Калининград майданында жүріп, немістің талай темірқалпақты фрицтерінің төбесіне қылыш ойнатып, Тоғызақ батыр бабасы сияқты жауының жанын алады. Осындай ірілі-ұсақты шайқастар кезінде ол үш рет жеңіл жараланады. 1943 жылы сержант Есмедетов Ленинград майданына кавалериялық корпуспен бірге Ладога көлі арқылы блокадада жатқан көсем шаһарындағы ашыққан қала халқына азық-түлік тасып, жеткізіп беру туралы бұйрық алады. Бір қаланы басқыншылардан бірге қорғап жүрсе де ол өзінің жаңатұрмыстық жерлесі Шәмінді кездестіре алмайды. Өйткені 72 күн бойы немістер қалаға азық-түлік әкелінетін көлді атқылаумен болады. Қала халқы осы күндері аштықтың құрсауынан шыға алмай қырылды. Жамбыл жәкем: «Ленинградтық өрендерім» деп атаған батыр қаланың 2,5 миллион тұрғыны аштықтың құрбаны болды. Қалалықтар қолдарына іліккен, әйтеуір талғажу етуге «болады-ау» деген көшеде жүрген мысықты да жеуге мәжбүр болады. Менің әкем сол шақта алдыңғы шепке он алты мәрте сұраныпты. Ол кісі: «Жау шабуылға шыққанда яловый хром етігі бар неміс офицерлерін көздеп ататынбыз. Оқ тисе әлгі немістің офицерінің су жаңа етігін шешіп алып, қазанға қайнатып, сыры кеткен соң таза былғарыны яғни, теріні қорек ететінбіз» дей-тұғын.
Иә, Шәмін мен Орақбай осынау оқ пен оттың арасында жүріп бір-бірін көре алмады. Алайда олар нағыз қазақ батырына тән ерлік көрсете білді. Сержант Орақбай Есмедетов туралы оның командирі, майор Дмитруктың мына бір естелігі майдандық газетке шыққан екен: «Орежан қыстағы. Сәуір айының 2-ші жұлдызы болатын. Жау әскерлері өршеленіп, деревняны басып алу үшін жанталасты. Жерден де, көктен де бораған оқ көз аштырмайды. Осы бір қиын-қыстау сәтте сержант Орақбай Есмедетов өзінің минометін сүйретіп алып, оңтайлы позиция тауып алу үшін ентелеген фашистерге қарсы минометтен оқ жаудырды. Сөйтіп ол жаудың бетін қайтарды. Миномет расчетының жауынгерлеріне шабуылға шығуға плацдарм жасап берді. Орақбай Есмедетовтың осы өжет қимылы ерлікке парапар еді. Кейін мен оны «Ерлігі үшін» медаліне ұсындым» деп жазады.
Осылайша жаңатұрмыстық үш жауынгер (ол кезде бұл елді мекен Меркі ауданына қарайтын) аман-есен елге оралды. Сержант Орақбай Есмедетов 1971 жылы дүниеден озды. Ол соғыстан кейін Сарысу ауданындағы Байқадам, Қаратау, Луговой ауданындағы «Жаңатұрмыс», Каменка, Қазақ, Меркі ауданында су шаруашылығы саласында еңбек етті. Ол Меркі ауданында су ресурстары басқармасының бастығы да болды. Партия ісіне адал коммунист Қаратау қаласында қызмет бабында жүргенде бұзақылардың қолынан кенеттен қаза тапты. Оның алған жары Панаркүл Жантай қалпенің (сопының) қызы болатын. Луговой темір жол бекетіндегі қазақ мектебінде жағрафия пәнінен дәріс берген Насыр Жантайұлын кент халқы әлі ұмытпаған шығар.
Майдангер Орақбай Есмедетовтың есімі Тараз қаласындағы мемориалда алтын әріппен жазылыпты. Бірақ оның нәмі: «Эсмедетов Урагвай» деп қате жазылыпты» дейді әкесі туралы жалғыз жәдігерді оқыған Алматы қаласында тұратын ұлы Самат Есмедетов. Иә, Орақбай марқұмның Марат пен Жомарт есімді ұлдары да қазір арамызда жоқ. Бірақ Тұрар Рысқұлов ауданында Есмедетпен бірге туған Рысмедет, Досмедет, Бекмедет ұрпақтары бар. Сондықтан Отаны үшін от кешкен майдангердің ең болмаса есімін түзеп қойсақ болады ғой. Батыр қала Ленинградты жау қолынан азат еткенімізге биыл 80 жыл толып отыр. Ал, біз тілімізге тиек еткен майдангеріміздің көзі тірі болса биыл 100 жасқа келеді екен. Иә, ерлер есімі ешқашан ұмытылмайды.
Суретте: майдангер, «Ерлігі үшін» медалінің иегері Орақбай Есмедетов. (Сурет Есмедетовтер архивінен алынды. 1941 жыл, 12 қыркүйек. Меркі аудандық әскери комиссариаты).
С.Қожеке.