Әлмағамбет қазан төңкерісі тұсында 1917 жылы Мақпал болысындағы орта шаруаның отбасында дүниеге келеді. Әкесі Жайлаубектің молдалығы бар, жарықтық жыл бойы ораза ұстайды екен. Арабша хат таныған соң баласының да сауатын ашады. Ақыртөбедегі бастауыш мектепке бергенде Әлмеш жеті жаста болатын. Бірақ, өте зерек бала сабақты тез игеріп кетеді. Бұл кезде кеңес өкіметі орнап, бай мен жарлы екіге ажырап жатқан. Осындай аумалы-төкпелі заман келіп әкесі баласын Жуалыға Бурный теміржол бекетіндегі мектеп-интернатқа ауыстырады. Дәл осы тұста Әлмеш әкесінен де, шешесінен де тірідей айырылып, тұл жетім болып қалады. Елге жұт келіп, талай жан осы зобалаңның құрбаны болады. Мектеп-интернатты үздік бітірген Әлмеш әкесінің ағасы Иса мен Мәрия апасының қамқорлығында қалады.
Бұл кезде Әлмештің ес біліп, етек-жеңін түзеп қалған шағы. Жуалыдағы «Каучукнос» техникумына түседі. Оны да ойдағыдай бітіреді. «Ұяда жатқан жұмыртқа аспанда ұшқан құс болады» деген сөздің жаны бар-ау. Әлмағамбетті ұстаздары Алматыға баруға үгіттейді. Өйткені оның оқуға деген ынтасы өте зор еді. Сөйтіп, ол өз күшімен астанадағы мұғалімдер институтына құжатын тапсырады. Бағы жанып, физика және математика бөліміне оқуға түседі. Бұл өзі елде саяси қуғын-сүргін жүріп жатқан заман еді. Бірақ кеңес өкіметі ашқан интернатта оқыған бұған ешкім тиісе қоймайды. Сөйтіп, Әлмеш институтты ойдағыдай бітіреді. Оны Жамбыл қаласындағы Карл Маркс атындағы мектепке мұғалім етіп қабылдайды. Осы кезде әскер қатарына шақырылады, бірақ Қызыл армияның қатарындағы борышын Белоруссияда өтеп жүрген кезінде ол науқастанып қалады. Сөйтіп, денсаулығына байланысты әскер қатарынан босатылады.
Қолында ұстаздық дипломы бар қызыл әскер әрі білікті маман жерде қалсын ба, оны басшылар Жамбыл қаласындағы педагогикалық училищеге жібереді. Әлмағамбет осы оқу орнында алғаш мұғалім, одан соң училищенің директоры болып бес жыл ұдайы қызмет атқарады. Бірақ, тағы да сол ескі сырқаты сыр беріп, енді өзінің туған ауылына жақын жердегі Ақыртөбе орта мектебіне директор болып тағайындалады. Ол іске мықтап кіріседі. Мектепті жөндетіп, оқу сапасын арттыруға көп күш жұмсайды. Мектеп жанынан интернат ашады. Сол жылдары Әлмеш ағаның шәкірті болған, қазіргі геология және минерология ғылымдарының докторы Кеңесбай Табылдиев сол күндерді былайша еске түсіреді: — Соғыс жүріп жатқан кез. Мектебіміз Ақыртөбе ауылының батыс жағына салынған әбден ескірген жатаған тамда болатын. Менімен бірге сегіз, тіпті он-он екі шақырым жолды жаяу жүріп, сонау Тереңөзек, Бірлес, Көкарық, Өрнек, Еңбекші, Мақпал, Қызылту, Жарлысу, Талдыөзен ауылдарынан балалар мектепте келіп оқитын. Оқулық тапшы, кезекпен оқимыз. Ал, үй тапсырмасын сығырайған жермай шамның жарығымен орындап, дәптер таппаған соң ескі кітаптарды дәптердің орнына пайдаланатынбыз. Сол кезде Әлмағамбет ағай 26 жаста. Жастығына қарамай интернаттағы балаларға үш мезгіл ыстық тамақ ұйымдастырып, ән-би үйірмелерін ашты. Бірде көрнекті ақын Иса Байзақовты шақырып, оның орындауындағы «Арқалық батыр» дастанын бір кеш тыңдағанымыз бар. Әлекең нағыз адам жанын түсінетін, үлкенмен де, кішімен де тең дәрежеде сөйлесе білетін сондай жаны жайсаң жан еді. Әттең, ғұмыры қысқа болды, небәрі 31 жасында дүниеден өтті.
Ол кісі туралы замандасы, халық ағарту ісінің озаты, «Еңбектегі ерлігі үшін» медалінің иегері Шалғынбай Дәулетқұловтың да жазып қалдырған естелігі бар екен. «Ол өзі көптің адамы еді. Колхозға барып қой қырқу, егін ору науқандарының басында болып, шопандар мен диқандар қауымына соғыс жәйлі әңгімелеп, майдандағы жауынгерлердің ерлігін еске түсіретін. Оның шәкірттерге айтқан әңгімесі де тұщымды. Ол қоғамдық жұмыс пен мұғалімдікті қатар алып жүрді, ауаткомның мүшесі, депутат болды. Оның өмірлік жолдасы Күләнда Айтбайқызы да педучилищені бітірген ұстаз. Ол кісі үш ұл тәрбиелеп, өсірді. Эмилі Қазақ политехникалық институтының автоматика және телемеханика факультетін бітірді. Қазір ол Алматыдағы «Эталон» зауытының бас директоры. Оның Ерік пен Талап есімді екі ұлы бар. Екеуі де Мәскеуде оқиды. Әлмағамбеттің ортаншы ұлы Еркін техника ғылымдарының кандидаты, Ресей Көлік Академиясының академигі, халықаралық көлік Академиясының корреспондент-мүшесі, Қазақстанның құрметті автокөлікшісі, «Қазақстан Республикасы ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісінің иесі, КСРО өнертапқышы, автомобиль көлігін стандарттау жөніндегі Техникалық комитеттің төрағасы, Қазақ көлік және коммуникация академиясының профессоры. Оның Асқар мен Асхат атты екі ұлы бар. Асхаты ғылым докторы, АҚШ-та қызмет атқарады. Сонымен қатар Әлмеш ағаның Зәуре және Батбагүл есімді екі қызы бар. Олардың екеуі де дәрігер.
Міне, Әлмағамбет аға көрмегенді ұл-қыздары көріп отыр. «Көсегесі көгерді» деген осы емес пе? Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында халық ағарту саласында еңбек еткен санаулы педагогтардың бірі еді ол. Амал қанша, арамыздан ерте кетті. Жақында ұрпақтары әкелерінің 100 жылдығын атап өтті. Әлмағамбет Жайлаубековтың жарқын бейнесі оның шәкірттерінің, замандастары мен көз көргендердің жадында мәңгі сақталады деп ойлаймыз.
С.Қожеке.
