Ел болашағы – әрқайсымыздың қолымызда
36 ViewsКеше ел азаматтары Атом электр станциясын салуға қатысты жалпыхалықтық референдумға қатысып, өз таңдауларын жасауда. Жалпы бұл еліміз тәуелсіздік алғалы өтіп жатқан төртінші референдум. Өзім…
Халқымыздың заңғар жазушысы Сәбит Мұқановтың «Халық нақылы» деген кітабын оқымаған аға буын өкілдері жоқ шығар, сірә. Бәлкім жастар жағы бұл кітапты оқымаған да болар. Ұлттық құндылықтарды қалай дәріптеу қажеттігін Сәбең төгілтіп жазған ғой шіркін өз кітабында. Әсіресе, жылқы малы жайында аталмыш кітапта көптеген мағлұматтар көркем тілмен жазылған. Мәселен «Көне дәуірдің көшпенді заманында тұрмыс-тіршілігі тікелей мал шаруашылығымен байланысты өткен қазақ халқы жылқы малының сыр-сипатын, қадір-қасиетін жете біліп, ерекше қастерлеген. Мінсе көлігі, сойса соғымы, табиғатына қарай тиімді болып келген жылқыны қазақтар үш топқа бөліп қарастырады. Бабаларымыз ауыр жүк артуға, алыс жолға төзімдісін қазанат, еті мен сүті үшін өсіретін жылқыларды жабы десе, бәйгеге қосатын жылқыны ерекше күтімге алып, сәйгүлік деп әлпештеп, тұлпар немесе арғымақ атаған» деп жазады Сәбит Мұқанов «Халық нақылы» кітабында.
Мақалада бұның алдыңғы екеуіне тоқталмай, біз осы пікірдің үшіншісіне баса мән беруді көздедік. Өйткені, кейіпкеріміз қазақы қанға сіңген жалқаулықты бір сәтке ысырып қойып, жастарымызға еселі еңбектің үлгісін көрсетіп сәйгүлік баптаған, ұлттық құндылығымыздың өрісін дамытуға зор үлес қосып жүрген абыройлы азамат. Ол кім дейсіз бе? Ол тай бәйгеде республика көлемінде бес бірдей жарыста шашасына шаң жұқтырмай, арғымақтың перісі атанған атақты «Шөңгер» атты сәйгүліктің иесі, Көгершін ауылының тұрғыны Жәнібек Әлібекұлы.
Өзінің айтуынша, кейіпкеріміздің ат баптауға деген қызығушылығы сонау 1980 жылдан басталған. Негізінен, Көгершін ауылын жер жаһанға танытқан атақты Абсент екені белгілі. Абсенттің үш бірдей Олимпиада ойындарында жүлде алғанын исі қазақ баласы қалай ұмытсын. Ұзақ жылдар бұрын «Қозыкүрең» атты тұлпар Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы кубогінде аламан бәйгенің алдын бермей, жүлделі бірінші орын иеленген кезде де осы сабақтастық жалғасатын шығар деп қуанып ек. Өкінішке орай, олай болмай шықты. Біраз жыл бойы дәстүр сабақтастығы үзіліп қалды. Бір жағынан, ат баптаудың да оңай шаруа емес екенін түсініп отырмыз. Өткен жылы Жәнібек Әлібекұлының «Шөңгері» Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы кубогінде тай жарыста жүлделі бірінші орынды иеленген сәтте аттың айналасында жүрген атбегілер мен тілекші жанкүйерлердің шын пейілмен қуанғаны сондықтан болса керек. Өйткені, араға жылдар салып «Абсенттен», «Қозыкүреңнен» кейін үзіліп қалған дәстүр сабақтастығының жалғасы қылаң бергендей көрінді.
Қазақта «Құлынынан бәйге алған» деген аталы сөз бар. Енді тай кезінде бес бірдей айтулы жарыста жүлде алған «Шөңгердің» қандай тұқымнан шыққанын тарқатып өтсек дейміз. «Шөңгердің» әкесі — Чехия біріншілігін ұтқан атақты «Медео» (қазақша айтқанда Медеу) айғыры болса, шешесі — «Джаконда» атты бие. «Джаконданың» әкесі әйгілі Германиядан шыққан «Розолав» айғыры екенін айта кеткеніміз жөн. Манадан бері бес бірдей бәйге деп жатырмыз. Ол қандай жарыс? Енді осыған тоқталайық. Оның алғашқысын сөз барысында жазып өттік. Яғни, сәйгүлік Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы кубогінде топ жарған. Бұдан бөлек, «Ұлы дала ойындары» жарысында да «Шөңгерге» тең келер тұлпар табылмады. Бұны екіншіге балаңыз. Қордай ауданындағы Қаракемер мен Қарасу ауылдарында өткен Қырғызстан мен Қазақстанның мықты деген тайларының басы қосылған халықаралық жарыста «Шөңгер» тағы да үздік шықты. Үшінші және төртіншісі осы. Ал бесіншісі Алматы қаласындағы «Көкбастау» атшабарында өткен Сайын атаның ұлы тойында (жарыс осылай аталады) орын алған. Осы жарыстан да «Шөңгер» бірінші келіп, ат иесі Жәнібек Әлібекұлына Ирландиядан келген жылқы табыс етілді. Қазір «Шөңгер» құнан болды. Сәйгүліктің бабы келісті. Олай дейтін себебіміз, жуырда ғана Талас ауданы, Аққұм ауылында өткен құнан жарыста «Шөңгер» көлік ұтты. Осы арада сәйгүлікті зор ынта-жігерімен баптаған орда бұзар отыз жастан енді ғана асқан атбегі Нартай Жаппасбаевтың да еселі еңбегін ерекше атап өткен абзал. Сондай-ақ, бәйге десе делебесі қозып тұратын аттың құлағында ойнайтын жаңатұрмыстық Нұрсұлтан Билібай, сонымен бірге, көгершіндік Нұржігіт Шойев сынды жас шабандоздар ат иесі Жәнібек Әлібекұлының осындай атақ-марапатқа кенеліп, «Шөңгердің» жүлделі болуына зор септігін тигізді.
Жәнібек Әлібекұлының қос ұлы Бақытжан мен Рақымжан да, қызы Ләззат та әр түрлі қызметте жұмыс істесе де, ұлттық құндылыққа жіті көңіл аударып, ат спортына бір кісідей ден қойып жүрген ұлтшыл жандар. Ол нені көрсетеді? Жахаңмен сөйлесіп отырып, оның себебін асқар таудай әкеден дарыған тәлім-тәрбиенің жемісі шығар деп түсіндік. Жәнібек Әлібекұлының қорасында «Шөңгерден» бөлек тағы да «Бақ құс», «Барыс» және «Данчо» атты сәйгүліктер бәйгеге жарап-ақ тұр. Бұйыртса алдағы уақытта бұл арғымақтарда бәйгеден жүлделі оралып жатса, оны біз міндетті түрде газет бетінде жазатын боламыз. Алдияр оқырман! Мақаланың түйінін «Шөңгер» тұлпары Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы кубогінде топ жарған кезде меркілік Бақберген Байырбаевтың жазған арнау өлеңімен қорытындылаймыз.
Төсінде той-думаны күнде болған,
Жүйрігі жұлып талай жүлдені алған.
Қазақпыз — ерлерінің есімдері,
Тарихта тұлпарымен аты қалған.
* * *
Танылып Тайбурылмен Қобыланды,
Жүректен өшпейтұғын орын алды.
Қаптаған жауды жеңген Алпамыс та,
Баптаған Байшұбардай жануарды.
* * *
Есімін кім білмейді Қабанбайдың,
Қызылын кім білмейді Бөгенбайдың.
Құлагер түседі еске Ақанды айтсам,
Шапқанда тамсанған жұрт таба алмай мін.
* * *
Сіздің де әйгілі боп Шөңгеріңіз,
Еленіп жатыр аға, еңбегіңіз.
Дәлелі сөзіміздің аты мәшһүр,
Кубогын Президенттің жеңгеніңіз.
* * *
Танытып тай кезінен тектілігін,
Атағы алты алашқа жетті бүгін.
Келеді бәйгелердің алдын бермей,
Асырып екпіні мен ептілігін.
* * *
Балаймыз жақсылыққа осыны біз,
Үнемі ұлт мерейін өсіріңіз.
Содан соң баяғының батырындай,
Шөңгермен бірге аталсын есіміңіз.
Марат Диханбай.