Мемлекеттік қызметтің даму кезеңдері

Еліміз Тәуелсіздік алған жылдардан бері бірқатар салаларда оң өзгерістер орын алып, жетістіктерге жеттік. Әсіресе, мемлекеттік қызметке айрықша мән берілді.
Қазіргі уақытта көптеген ТМД елдері, оның ішінде Қазақстан да әкімшілік реформаны дамытудың жаңа сатысына көшуде. Осылайша, негізгі шаралар мемлекеттік қызмет пен басқару процестерін жетілдіруге және мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсартуға, олардың кәсіби деңгейін, мемлекеттік аппарат қызметінің нәтижелілігін арттыруға бағытталып отыр. Қазақстан Республикасының Конституциясының 33-бабының 4-тармағымен Республика аза­мат­тарының мемлекеттік қыз­метке кіруге тең құқығы жария­ланды, сондай-ақ, «мемлекеттік қызметші лауазымына канди­датқа қойылатын талаптар лауа­зымдық міндеттердің сипатына ғана байланысты болады жә­не заңмен белгіленеді» деп айқын­далды.
1999 жылғы 22 шілдедегі «Мемлекеттік қызмет туралы» ҚР Заңының және оның негі­зінде шығарылған заңға тәуел­ді нормативтік құқықтық акті­лердің қабылдануымен отандық мемлекеттік қызметтің мүлдем жаңа даму кезеңі белгіленді.
Стратегиялық мақсаттарға тиімді қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында 1998 жылдың 18-қыркүйегінде Қазақстан Респуб­ликасы Президентінің Жарлы­ғымен алғаш рет пост- ке­ңестік кеңістікте Қазақстан Рес­пуб­ликасының Мемлекеттік қыз­мет істері агенттігі құрыл­ды. Агенттік Қазақстан Респуб­ли­касының Президентіне тіке­лей бағынатын және есеп бе­ретін, өз құзыреті шегінде заң­дарда белгіленген тәртіппен мем­лекеттік қызмет саласында бір­тұтас мемлекеттік саясатты іске асыруға уәкілеттік берілген мем­лекеттік орган ретінде құры­лып, оның міндеттеріне мем­ле­кеттік қызметті жетілдіру және оның тиімділігін арттыру жөніндегі ұсыныстар әзірлеу, кадр­ларды іріктеудің және мем­лекеттік қызмет персоналын бас­қарудың тиімді жүйесін құру, мемлекеттік қызметті жү­зеге асыру үшін нормативтік құқықтық базаны жетілдіру жөніндегі ұсыныстар әзірлеу, мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру мәселелері жөнінде мемлекеттік органдардың іс-қимылын үй­лестіру жатқызылды. Ол бүгінгі күнге дейін мемлекеттік қызметтің қазақстандық мо­делінің табысты қызмет етуіне өз үлесін қосып келеді. Сол жылы Агенттік өз жұмысын бар болғаны 20 шақты мемлекеттік қызметшісімен бастап, алғашқы қазақстандық мемлекеттік қызметінің институтын құруға және нормативтік құқықтық базаны жасақтауға кірісіп кетті. Аталған міндеттерді шешу үшін Агенттіктің жанынан мем­лекеттік қызметтің тәжірибелі ардагерлері мен қазақстандық жетекші ғалымдардан шұғыл түрде Сарапшылар кеңесі құ­рылды. Сарапшылар кеңесі реформа барысындағы норма­тивтік құқықтық актілердің жо­басын және мемлекеттік қызмет саласындағы мәселелерді тал­қылап отырды. Агенттік біз­дің елімізде орналасқан халықаралық ұйымдарының (БҰҰ Даму Бағдарламасы, ЕО, Дүниежүзілік Банк, Еуропа қайта құру және даму банкі (ЕҚҚДБ) және т.б.) өкілдерімен байланыс орнатып, озық шетелдік мемлекеттік қызмет үлгілері зерттеліп, шетелдік ғалымдар мен сарапшылардың қатысуымен дөңгелек үстелдер өткізді. Бұдан соң біртіндеп аймақтардағы Департаменттер құрыла бастады. Бұл өз кезегінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Жамбыл облысы бойынша департаментіне зор жауапкершілік жүктеуде.
Бүгінде Департамент облыс көлемінде мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және мемлекеттік қызметті бақылау жөніндегі уәкілетті орган болып табылғандықтан, мемлекеттік қызметшінің халыққа сапалы қызмет көрсету, қолайлы жағ­дайлар жасау және қызмет көрсету процестерін жетілдіру бойынша жұмыстар атқарып келеді.
Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер саласының маңыз­дылығы ескеріле отырып, 2013 жылдың 15 сәуірінде Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» Заңы қабылданған еді. Соған сәйкес, мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің тізілімі қалып­тастырылып, бекітілуі тиіс.
Ең алғаш рет мемлекеттік қыз­меттер көрсету тізілімін қалып­тастыру бойынша тап­сырма Қазақстан Республикасының Пре­зидентінің 2007 жылғы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауында белгіленіп, сол жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің №561 қаулысымен, құрамында 132 мемлекеттік қызмет көрсету түрі енгізілген тізілім бекітілген болатын. Сол кезеңде, «е-лицензиялау» мемлекеттік деректер базасы, «е-үкімет» төлемдік шлюзі, «е-нотариат» бірыңғай нота­риалдық жүйесі сияқты жүйелер енгізіліп, халыққа электрондық сандық қолтаңбалар беріле бастағаны белгілі.
Сондай-ақ, Қазақстан Рес­публикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбай­лас жемқорлыққа қарсы стра­те­гия­сында мемлекеттік қызметтер көрсетуді автоматтандырумен қатар, «бір терезе» қағидасы бойынша көрсетілетін қызметтер тізімін кеңейту міндеті де айқындалған. Осы орайда бүгінгі күні мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізіліміндегі қыз­мет­тер саны 1323 болып бекітілгенін айта кеткен жөн.
Қазіргі таңда, мемлекеттік қызмет алушыларға қолай­лы жағдайлар жасау, қолжетім­ділігін арттыру және мемлекеттік қызметтерді көрсету барысында ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында Тараз қаласында және 10 ауданда «Сервистік әкім­діктер» ашылып, қыз­мет көрсетуде. Сонымен қа­тар, барлық аудандардағы ауыл­дық округтердің әкімдері аппа­рат­тарында 200-ден аса «өзіне-өзі қызмет көрсету» бұрыш­тары ашылған. Онда тұр­ғындардың мемлекеттік қызметтерді электронды түрде алуға мүмкіндік қарастырылған. Ал 2017 жылдың қорытындысы бойынша облыс көлемінде электронды түрде көрсетілген мемлекеттік қызметтердің үлесі 50,6 пайызды құраса, 2022 жылдың 9 айының қорытындысы бойынша электронды түрде көрсетілген қызметтердің үлесі 96,6 пайызды құрап, 46 пайызға артып отыр.
Агенттікке және оның ау­мақтық департаменттеріне мем­ле­кеттік органдармен мемле­кеттік қызмет саласындағы заң­­на­маның сақталуына бақы­лауды жүзеге асыру функциясы ең алғаш рет 1999 жылғы 23 маусымда қабылданған «Мем­лекеттік қызмет туралы» Заңда көрініс тапқан. Осы уақыттан бастап Департамент тарапынан облыс аумағындағы мемлекеттік органдармен мемлекеттік қызмет саласындағы заңнаманың және мемлекеттік қызметшілердің әдеп кодексі талаптарының сақ­талуына бақылау, яғни тексеру жұмыстары жүргізіліп келеді. Бақылау жұмыстарының басты мақсаты – мемлекеттік қызмет саласындағы заңнаманың мүл­тіксіз орындалуын қамтамасыз ету, сондай-ақ, оны бұзудың ал­дын алу. Бұл мәселе өз кезегінде мемлекеттік аппаратты одан әрі дамыту мен оның тиімділігін арттыруға оң ықпалын тигізетіні сөзсіз.
Әдеп жөніндегі кеңестің жұ­мысына келер болсақ, 2005 жылдың 1 шілдесінен бастап Агенттіктің облыстарда, рес­публикалық маңызы бар қалада, Астанада тәртiптiк кеңестерiн құру мүмкіндігі заңнамалық тұрғыда айшықталды.
Аталған институт сы­бай­­лас жемқорлықпен күрес бағы­тында өзінің тиімділігін әрі өміршеңдігін көрсетті. Мәселен, соң­ғы жылдары Агенттіктің Жамбыл облысындағы әдеп жөніндегі кеңесімен қарал­ған тәртіптік істер мен құ­қық бұзушылықтардың про­­филактикасы бойынша мәсе­­лелердің ара салмағы сәй­ке­сінше 25-тен 75 пайызды құрап отыр. Әдеп жөніндегі кеңестің қызметі объективтілік пен әділдік, әдептілік, қоғамдық пікір мен жариялылықты ескеру, сыбайлас жемқорлықтың ал­дын алу шараларын қолдану қағи­даттарына негізделеді. Кеңестің әрбір отырысы жариялы түрде мүдделі азаматтардың, үкіметтік емес ұйымдар, құқық қорғау органдарының, сондай-ақ, БАҚ өкілдерінің қатысуымен өтеді. Азаматтардың, оның ішінде мемлекеттік қызметшілердің, әдеп кеңесінің алдында өзінің құқықтарын жүзеге асырып, мүдделерін қорғауына да жағдай жасалған.
Алқалы орган жұмысының объективтілігін қамтамасыз ету мақсатында оның құрамына мемлекеттік органдардың бас­шы­ларынан бөлек мәслихат депу­таттары, қоғамдық ұйым­дардың, үкіметтік емес ұйым­дардың, бұқаралық ақпарат құрал­дарының өкілдері енгі­зілген.
Агенттіктің Жамбыл облы­сындағы әдеп жөніндегі кеңесі құрамының 2/3 бөлігі үкіметтік емес ұйымдар мен азаматтық қоғам институттарының өкіл­дерінен тұрады. Бұл жағдай, пікір алуандылығы мен шешімдерді қабылдауда объективтілікті қам­тамасыз етеді. Аталған инсти­тут өзінің өміршеңдігі мен тиімділігін іс жүзінде дәлелдеуде.
Департамент қызметінің тағы бір маңызды бағыты – мем­лекеттік аппаратты бюро­кратиядан арылту мәселелері бойынша мониторинг және тал­­дау жүргізу. Мұндағы мақ­сат мемлекеттік аппараттың қызметін жетілдіру және бюро­кратиялық рәсімдерді еңсеру жөніндегі шараларды әзірлеу болып табылады. Ал бұған қол жеткізу үшін лауазымды адамдардың және мемлекеттік органдардың қайталанатын және артық міндеттерін, функ­цияларын, сондай-ақ, өкілет­тіктерін, құзыреттерін, құқық­тары мен міндеттерін, артық, шектен тыс, негізсіз талаптарды және (немесе) шығындарды, алдамшы, жалған және негізсіз, оның ішінде әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға байланысты қыз­метті, құқықтық актілердің, ақпа­раттық жүйелер мен ресурс­тардағы қайшылықтарды жою жөніндегі міндеттер қойылады.
Мысалы, ағымдағы жыл­дың тамыз айынан бастап Қа­зақ­стан Республикасы Мем­лекеттік қызмет істері агент­тігінің Жамбыл облысы бо­йынша департаменті өңі­рімізде мемлекеттік аппа­рат­ты бюрократиядан арылту мәсе­лелері бойынша талдау жұмыс­тарын жүзеге асыру мақсатында жұмыс топтары құрылған бо­латын. Оның құрамына мем­лекеттік органдардың қыз­меткерлерімен қатар, үкіметтік емес ұйымдарының өкілдері енгізілді.
Бүгінгі күні Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, білім беру салалары бойынша талдау жұмыстары аяқталып, жұмыс қорытындысына сәйкес, тиісті ұсыныстар орталық аппаратқа жолданды. Келесі талдау жұмыстары денсаулық сақтау саласы бойынша жүргізілуде.
Қорыта айтқанда, мем­ле­кеттік қызмет ел дамуына ба­рынша үлес қосуда. Сол арқылы ашықтық пен жариялылық сал­танат құрып, жемқорлық тәуе­келдері азаюда. Бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта да үздіксіз жалғаса береді.

Ш. Сұлтанхан,
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігі Жамбыл облысы бойынша департаментінің басшысы.

Поделиться ссылкой: