АЭС — «Жасыл» экономикаға жол ашады

Елімізде атом электр стансасын салу төңірегіндегі мәселе біраз уақыттан бері қоғамдық талқыға түсіп келеді. Мұндағы негізі күдік-күмәннің салмағы экологиялық қауіпсіздікке түсіп тұрғаны анық. Бұған себеп те жоқ емес. Жапон халқының басынан өткен қайғы қасіретті қазақ ұлты да өз деңгейінде сезініп көрген. Міне, сол себепті де Мемлекет басшысы тағдыршешті шешімді халық құзырына қалдырып отыр. АЭС салу бастамасы бүгін ғана пайда болған ұсыныс емес. Бұған дейін аталған мә­селе 1997 жылы қаралған. Алғаш жобаны саралау кезінде АЭС орналасу аудан параметрлерінің қолайлы екенін Атом қуаты халықаралық агенттігінің арнайы миссиясы растаған. Одан бөлек, 2016 жылы қазақстандық тараптың шақыруы бойынша Атом қуаты халықаралық агенттігі еліміздің ядролық инфрақұрылымына кешенді шолу жөніндегі мис­сиясын жүргізді. Миссияның жұмысы барысында АЭС құры­лысының қауіпсіздік жүйесі және қаржыландырумен, заң­на­малық-құқықтық базаны да­мытумен, қоршаған ор­та­ны қорғаумен, электр желі­ле­рінің дайындығымен, бі­лік­ті кадрларды даярлаумен бай­ланысты мәселелер тал­қыланды. Зерттеу жұмыс­та­рының қорытындысы бойынша АЭХА арнайы есеп дайындап, 2017 жылы қазақстандық тарапқа ұсынылған. Кейіннен 2018-2019 жылдары АЭС салудың неғұрлым қолайлы ауданы зерделенді, энергия балансының болжамды есептері жүргізілді. Реактордың басым түрі мен станцияның қуаты айқындалды. Қорытындылардың дұрыстығын The Japan Atomic Power Company мен Marubeni Utility Services, Ltd. компаниялардан тұратын жапон консорциумы растаған. Осылайша маңызды бастама жылдар бойы пысықталу саты­сы­нан өткен.
Қауіпсіздік мәселесіне кел­сек, мамандардың пікірінше, АЭС пен бейбіт емес мақсатқа пай­даланылатын бомба бір-бірі­нен түбегейлі ерекшеленеді. Атом электр станцияларында қолданылатын отын бомба жа­рылған кезде пайда болатын энер­гия шығарындыларын жа­сауға жарамайды. Реактор мен бомбаның айырмашылығы – олардағы отынның байыту дәрежесінде. Яғни, АЭС-те Уран-235 үлесі 5 пайыздан аз болса, атом бомбасында па­йыз шамасында. Энергия өн­діру кезінде реакторда уран ядро­ларының бөліну процесі бақы­ланады және нормадан сәл ауытқу кезінде сенімді қауіпсіздік жүйелерімен түзетіледі. АЭС-тің қоршаған ортаға зиянды әсерінің болмауы атом энергетикасының негізгі басымдықтары мен қағи­дат­та­рының бірі. Бұл тақырыпты көптеген халық­аралық инсти­тут­тар, соның ішінде АЭХА бел­сенді зерттейді және оны әзір­леуші компаниялар мен АЭС оператор компаниялары барлық жерде енгізеді. Құры­лыс және пайдалану техноло­гиясын сақтай отырып, атом электр станцияларының қор­шаған ортаға әсері басқа техно­логиялық объектілерге қара­ғанда айтарлықтай аз. Атом станциясы қоршаған ор­таны парниктік газдар, күл, күйе сияқты заттармен ластамайды. Осының есебінен атмосфераға көмірқышқыл газы шығарындыларының жалпы көлемін орта есеппен жы­лына 8 млн. тоннаға қысқар­ту­ға ықпалын тигізеді. Ашық дерек­көздерге сүйенсек, 2022 жылы елімізде парниктік газ­дардың шығындылары 9,8 мил­лион тоннаны құраған. Ал, атом станциясын салу ісінде үлгі саналатын Франция Еуро­па­дағы ең аз парниктік газдар шы­ғаратын мемлекет болып отыр. Мұнда 61 реактор жұмыс істеп, жалпы энергияның 75 пайызын өндіреді, ал АЭС-тердің орташа жасы – 28 жылды құрайды. Экономикалық игілікті ұтымды пайдалана білген Франция әлемдегі ең ірі электр энергиясын экспорттаушы мемлекетке айнал­ған. Елде электр энергиясын қа­жеттілігінен 20 пайызға арты­ғымен өндіріп, артық көле­мін Италия, Ұлыбритания, Швей­цария және Испанияға экспорт­тайды. Тиісінше, бұл жылына шамамен 3 миллиард еуро табыс әкеледі. Мұндай артықшылық Францияға Еуропадағы ең тө­менгі электр энергиясы бағасын ұсынуға мүмкіндік берді. Тіпті суб­сидияларды есепке алғанда да электр энергиясының бөл­шек бағасы төмен деңгейде. Соны­мен қатар, Франция АЭС қалдықтарын өңдеу және жою жұмыстарымен белсенді айналысады және төртінші буын реакторларын әзірлеу жобаларына қатысады. Ал, елімізде АЭС құрылысына 3+ реакторлары пайдаланылады. Бұл экологияға кері әсері аз реакторлар ретінде танылған.
Атом энергиясы саласының тағы бір көшбасшы АҚШ-тың энергобалансында 80-жылдары АЭС үлесі 20 пайыз болған, одан кейін бірде-бір АЭС, реакторлар салынбаған. Сол уақыттан бері әлі күнге дейін жұмыс істеп тұрған реакторлар АЭС бөлетін энергия мемлекет балансында 20 пайыз қажеттілікті жабуда. Осыған қарап-ақ, атом электр станцияларының әртүрлі елдерде пайдаланудың көп жылдық тәжірибесі табиғи ортаға зиян тигізбейтіндігінің кепілі екен­ді­гіне көз жеткізуге болады. Ал, зиянды әсерлердің болмауы атом станциясының қызмет ету мерзіміне мүлдем тәуелді емес. Бұдан бөлек, жалпыхалықтық маңызға ие бастамада бір ғана ел жеке дара шешім қабылдай алмайтындығын ескерген жөн. Бұл бағытта түрлі халықаралық ұйымдар, әлемдегі АЭС-ке қыз­мет көрсетуші операторлар бір­лесе жұмыс атқарып, халық­аралық деңгейдегі АЭС құры­лысына әрі жұмысына қойы­латын стандарттар мен та­лаптар аясында шешім қа­былдайды.

Нұрболат АМАНБЕК.

Поделиться ссылкой: