Қазақ тілі – Қазақстан азаматтығының иесі
129 Views
Қазақ тілін білмесеңіз, Қазақстанның азаматы атанамын деп дәметпей-ақ қойыңыз. Бұдан былай қандай да бір қалтарысты бағып, көлеңкелі жолмен келіп, Қазақстанның азаматы болып, қазақтың төлқұжатын қалтаға басып алу мүмкін емес. Осыдан апта бұрын Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне халықтың көші-қоны және қылмыстық-атқару жүйесі салаларындағы заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойып, аталған заңға қазақ тілінің саяси салмағын арттырып, туған тіліміздің конституциялық мәртебесіне сай еліміздің тұтастығы мен мызғымастығын және қауіпсіздігін еселейтін норма енгізді.
Бұл – Алаш баласынан алақайлап сүйінші сұрайтындай-ақ заңдық күші бар құжат болды. Азаматтық мәселесіне қатысты заң талабының күшейгенін естіп, «Отыз жылдан астам уақыт күткеніміз осы еді ғой», – деп қуанғандар да, «Қазақ тілінің құдіреті артып барады», – деп қуарғандар да, тіпті, «Қағаз жүзінде қалатын Қазақстандағы көп заңның бірі ғой, соған бола асып-тасудың керегі не?» – деп күмән келтіріп жатқандар да бар. Әйтсе де заңның аты – заң. Халық өзіне аса қажет заңның пәрменді болуын қашанда қатаң қадағалап, бақылап отырады. Жұмыс істемейтін заң – халықтық заң емес. Бұқараның күнделікті қарбаласқан тірлігімен қабыспайтын, ұлттық мазмұны кем, әлдебір шоғырдың, әлдебір топтың мүддесіне сай қабылданған заңдар көп, оның қайсыбірін тізбелей берейік. Бірақ елдік сипаты ерекше заңдарды, заң нормаларын жұртқа жеткізу – біздің міндетіміз.
ҚР Парламенті Мәжілісінің қабырғасында қабылдаған заң бойынша:
Мемлекеттік тілді білмеу, Қазақстан Конституциясының негіздерінен, ғылым және жоғары білім саласындағы уәкілетті орган айқындайтын деңгейде төл тарихымыздан хабардар болмау – Қазақстан азаматтығын беруден және қалпына келтіруден бас тарту үшін қосымша негіз болады.
Мемлекеттік тілден емтихан тапсыратын бұл талап этникалық қазақтарға қолданылмайды. Демек, жат жұртта туып-өскен, тұрған жеріндегі елдің тілінде сөйлеп, ана тілін ұмыта бастаған немесе қиналып сөйлейтін қазақ диаспорасы үшін жоғарыдағы заң көлденең кедергі туғызбауы керек. Бірақ қазақтың қызын алып, іле-шала Қазақстанның азаматтығын да иеленіп шыға келетіндерге заң мейлінше тосқауыл болуы тиіс.
Азаматтық алу жағдайында көлеңкелі істермен айналысатын бір сала – көші-қон полициясы. Азаматтықты сатып, істі болған көші-қон полициясының қызметкерлері туралы кезінде баспасөзде талай жазылып, талай айтылған.
Көші-қонның былыққа бататындай да жөні бар. Өйткені бұл сала кейінгі он-жиырма жылдың шегінде мемлекеттің құзырынан шығандап шығып, өзінше өмір сүрді. Саланы былық жайлады. Әукесі салбырап иегін жапқан, қарыны тізесін қапқан, Отан алдындағы жауапкершіліктен жұрдай әлдекімдер көші-қон полициясының құзіретті биігіне көтеріліп алып азаматтықты оңды-солды үлестірді, сатты. Өйткені олардың әлгіндей албасты істеріне тыйым салатын тетік болған жоқ. Ол қандай тетік десеңіз, ол –тіл еді. Ал бұл кезде қазақ тілінің өзі коррупцияға батқан биліктің табанында тапталып, жаншылып жатқан. Міне, енді көріп отырмыз, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қазақ тілін саясат алаңына алып шығып еді, осы күні мемлекетті басқару ісі де ептеп өзгере бастады. Қазақ тілі саясатқа серпін беруде. Соның алғашқы нәтижесінің бірі – жоғарыдағы заң және заңға енген норма.
Мысал үшін делік. Күншығыстан езуін құлағына іліп, ыржалақтап Қазақстан азаматтығынан үміткер біреу келді делік. Қалтасы толы ақша. Мұндай күлегеш, «күлшелі баланы» бұрын маңдайынан сипап, бауырына баса қоятын мекемедегілер енді одан қазақ тілі мен қазақтың тарихын сұрап, сынақ алуға мәжбүр. Олай етпесе, басы кетеді. Тіл дейтін тетік соны талап етеді. Қанқұйлы әрекеттер жасап, қашып жүрген террористер мен экстремистерден де, педофилдерден де, алабағандардан аттап өтіп жүре беретін қылмыс әлемінің «әміршілерінен» де, алаяқтардан да – қысқасы Қазақстанға қауіп төндіретін кез келген элементтің алдынан қасқайып қазақ тілі шығатын болды.
Қазір Қазақстанның азаматтығын иеленуді жатса-тұрса ойлайтындар аз болмаса керек-ті. Аш-арық Африка, Украинамен соғысып қалжыраған Ресей, жан саны миллиардтан молынан асқан Қытай, қара бұқарасы Қытайдан да асып кеткен Үндістан, ішінара араб елдері, іргеміздегі қырғыз, «өзіміз ғой, өзіміз» деп өбектейтін өзбек, бұлардың сыртында бұғып келіп бүлік жасап кетуді көздейтін саяси күштер, әрі-бері сабылған еңбек миграциясы ебін тауып Қазақстанның кең қолтығында қоныстануды тілейді. Соның бәріне «соқа тісін» көрсетіп, қарсы тұратын күш – қазақтың тілі.
Жә, осы арада мына бір жайтты ұмыт қалдырмай, оның да басын аша кеткеніміз жөн болар.
Қолданыстағы «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» Заңының 16-бабында «Қазақстан Республикасы азаматтарының iшiнде жақын туыстарының бiрi — баласы (оның iшiнде асырап алған баласы), жұбайы (зайыбы) және ата-анасының бiреуi (асырап алушысы), апа-қарындасы, аға-iнiсi, атасы немесе әжесi бар, Қазақстан Республикасына тұрақты тұру мақсатымен келген, бұрынғы одақтас республикалардың азаматтары, Қазақстан Республикасында тұру мерзiмiне қарамастан, Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылданатын болады…» деген норма бар.
Бұл норма – Мәскеуде сонау 1999 жылғы 26-ақпанда жасалған Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының, Қырғыз Республикасының және Ресей Федерациясының арасындағы Азаматтық алудың оңайлатылған тәртiбi туралы келісімнің негізінде аталған заңға енгізілген норма.
Ал бұл төрт жақты келісім «Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының, Қырғыз Республикасының және Ресей Федерациясының арасындағы Азаматтық алудың оңайлатылған тәртiбi туралы келісімді бекіту туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 желтоқсандағы №17-ІІ заңымен бекітілген. Ендеше Қазақстанда қалаймақан қарбалас күндері қабылданған заңды көлденең тартып ертең Мәскеу бізге алыстан жұдырық түюі мүмкін. Қазақстанға қандай да бір пиғылдың жетегімен келе қалған орыстың бәріне оп-оңай «азаматтығыңды бер» деп тепсінуі ықтимал. Мұны еліміздің құзырлы орындары, заң шығарушы органдар мықтап ойланып, елең-алаңда асығыс қабылданған заңның күшін жоюы керек шығар. Сонда Қазақстанның азаматтығының да, қазақ тілінің де қадірі арта түсер ме еді, қайтер еді. Себебі кешелі бері Қазақстан азаматтығының иесі – қазақтың тілі екені анық айқындалды.
Дәурен Қуат, жазушы.