Ұят – иманнан
384 Views
«Ұят» – шариғатта тағылымы мол ұғымдардың бірі. Қазақ халқының даналығы шариғатпен астасып жатыр. Ұят дегеніміз – иман тармағының бір арнасы, ислами мінез-құлықтың бір көрінісі. Кімде кімнің тұла бойында ұят болған болса, ол пенденің ислам жолын ұстануының көркемдігін, дәрежесінің жоғарылығын көрсетеді. Сонымен қатар, ұят – адамгершіліктің жемісі, ар-намыстың қосшысы. Ұят жоқ жерде береке-бірлік, имандылық пен әдеп сияқты қасиеттерге орын жоғы хақ. Осы ұят пен имандылық төңірегінде өз ойымды білдірмекпін.
Халық жазушысы, қаламгер Әзілхан Нұршaйықов «Мен ұят деген сөзді өте жоғары бағалаймын. Мен ұят дегенді ұлы күш деп ойлаймын. Адамшылықтың, адалдықтың, уәдешіліктің, тұрақтылықтың, тазалықтың түп қазығы – ұят деп білемін. Ұяты жоқтан үміт күтпеймін. Ұры-қары, қарақшы, қаныпезерлер ұяты жоқтан шығады. Ұят – ең қымбат қасиет, ұяттыда иман бар», – демекші «Малым жанымның садағасы, жаным арымның садағасы» деген қағиданы өмірлік ұстанымына айналдырған қазақ халқы жоғары баға берген «ұят» сезімі қазіргі таңда жүрегімізде азайып, мүлдем жоғалып бара жатқандай. Олай дейтініміз, қазіргі қоғамда ана тілінде сөйлеуге арланатындар, ата-анасына қарсы келіп, перзенттік міндетін атқармайтын ұл-қыздар, бейәдеп әрекеттер жасауға ұялмайтын жастар көбейді. Сондай-ақ, адамның ақылына, санасына сыймайтын жағдайлар, нақтырақ айтсақ, миссионерлік, секталық ұйымдарда жастарымыздың санасын улап, тура жолдан тайдырып, бұрыс жолға алдап түсіріп, өз мақсаттарына пайдаланып, исламға қара күйе жағуда. Әрине, бұл жастарымыздың болашағына, еліміздің болашағына қам жейтін ата-аналарды, мұғалімдерді, қоғамымызды ойландырады.
Ұят – иманның жемісі. Иманы кәміл болған пенденің ұяты да кәміл дәрежеде болары сөзсіз. Сондықтан болар, «Пайда ойлама – ар ойла», – деп ұяттың қаншалықты қымбат дүние екендігін хакім Абай да дөп басып көрсеткен.
Ол өзінің «Жиырма алтыншы қарасөзінде» былай дейді: «Енді осылардан білсеңіз болады: надан ел қуанбас нәрсеге қуанады, һәм және қуанғанда не айтып, не қойғанын, не қылғанын өзі білмей, есі шығып, бір түрлі мастыққа кез болып кетеді. Һәм ұялғандары ұялмас нәрседен ұялады, ұяларлық нәрседен ұялмайды. Мұның бәрі надандық, ақымақтықтың әсері. Бұларын айтсаң, кейбіреуі «рас, рас» деп ұйыған болады. Оған нанба, ертең ол да әлгілердің бірі болып кетеді. Көңілі, көзі жетіп тұрса да, хайуан секілді әуелгі әдетінен бойын тоқтата алмайды, бір тиянақсыздыққа түсіп кетеді, ешкім тоқтатып, ұқтырып болмайды. Не жаманшылық болса да бір әдет етсе, қазақ ол әдетінен еріксіз қорыққанда, я өлгенде тоқтайды, болмаса ақылына жеңгізіп, мұным теріс екен деп біліп, ойланып өздігінен тоқтаған адамды көрмессің».
Расында, қазіргі күні көпшілік ұялу керек болған нәрселерден ұялмай, керісінше, ұялмау керек нәрселерден ұялады. Себебі бүгінде иманның бөлігі болған ұят ұғымы ақырындап азайып, ұялудан ұялатын жаңа нәсіл өсіп, дамып келе жатқаны ақиқат. Болмашы дүние үшін ар-ұятын саудалап, ұлттық намысын таптап, істеген азғындығын дұрыс деп есептеп, қоғамды лас істермен былғауда. Бұндай арсыздықтан қорғанудың бірден бір жолы – өсіп келе жатқан ұрпаққа өз ұлттық болмысымыз бен рухани мұрамызды, исламмен тәрбие көрген ата бабаларымыздың ұлы жолын әуелі үйреніп, содан кейін өзімізден кейінгі ұрпаққа үйретіп насихаттау. Алла Тағаланың әмір еткен міндеттері мен тыйым салған арам дүниесін айналамдағы адамдардан ұят болады деп ұят сөзін өз орнында қолданбай, ненің не екенін біле алмай жүрген жандардың да жетерлік екені жанымызға батады.
Дәстүрлі қазақ руханиятынан тамыр тартып, нәр алған данышпан тұлғалардың елді жақсылыққа үндеудегі көптеген ой-пікірлерінің имандылық маңына келіп тоғысатыны шындық. Кешегі өткен кемеңгер тұлғаларымыз да жастарға тәрбие берудің озық үлгісін имандылықтан іздеген. Ендеше, даналарымыздың имандылық турасында айтылған өсиеттерінен бас тартуымызға хақымыз жоқ.
Г.Қырықбаева,
аудандық білім бөлімінің әдіскері.