БЦЖ екпесі балалар үшін міндетті вакциналардың бірі болып табылады, оны алғаш рет сәби жасында – перзентханада, дүниеге келген соң 3-4 күні жасайды. Ол туралы көптеген мифтер, әртүрлі өрілген және қорқынышты зардаптар мен асқынулар туралы әңгімелер тараған. Оларды тыңдай отырып, көптеген ата-аналар өздеріне жауапкершілік алады және осы вакцинациядан бас тартады. Олардың бірінші міндеті – дәрігерлерден БЦЖ туралы егжей-тегжейлі білу және осы екпені жан-жақты бағалау.
Бұл туберкулезге қарсы вакцина, ол тірі, бірақ сиырдың әлсіз туберкулез таяқшасының штаммынан дайындалады. Ол адам үшін қауіпсіз, себебі жасанды ортада арнайы өсіріледі. Оның негізгі ерекшеліктері: мақсаты – туберкулездің алдын алу; жұқтырудан емес, жасырын инфекцияның ашық ауруға өтуінен қорғайды; аурудың ауыр түрлерінің – туберкулез менингиттің, буындар мен сүйектердің зақымдануын, өкпені жұқтырудың қауіпті формаларының дамуын ескертеді; балалар арасында сырқаттану пайызын айтарлықтай төмендетуге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Осындай вакцинацияның барлық маңыздылығы ескерілетіндіктен, жаңа туған нәрестелерде БЦЖ егу мүмкіндігінше ерте қойылады: перзентханада қарсы көрсетілімдер болмаған жағдайда. Содан кейін, қажет болған жағдайда, ол тағы екі рет жүргізіледі – бұл процесс ревакцинация деп аталады. Балаларға БЦЖ екпелерін неге, қайда және қашан жасайтынын ата-аналар неғұрлым көп білетін болса — соғұрлым олар тыныш болады. Жалпы қабылданған күнтізбеге сәйкес, үш рет: сәби дүниеге келгеннен соң бірден 3-7 тәулікте; 7 жаста; 14 жаста. Кейде перзентханада қандай да бір себептермен туберкулезге қарсы вакцинация жүргізілмейді (мысалы, балада қандай да бір қарсы көрсетілімдер болғанда). Егер 2 айда дәрігер екпе жасауды ұсынса, ерекше мәселе туындамайды. Бірақ осы мерзім өткеннен кейін (мысалы, 3 ай), бұған дейін манту сынамасын жасау керек болады. Егер нәтиже теріс болса ғана, вакцинация жүргізуге болады. Сол сияқты 7 және 14 жаста жасайды. Мұндай әдістеме шағын ағзаның туберкулезге сезімталдығын төмендетеді, микробактериялардың әсеріне төзімділік пайызын арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, 7 және 14 жаста ревакцинация міндетті түрде қажет, егер бала туберкулезбен ауыратындармен байланыста болса (мысалы, туысқандарының арасында біреу жұқтырған болса). Ата-аналарды мазалайтын екінші мәселе — БЦЖ екпелерін жаңа туған нәрестелердің қай жеріне жасайды және бұл қауіпті ма? Инъекцияның әдеттегі орны — сол иықтың сыртқы жағы, жоғарғы және ортаңғы иықтың 1/3 арасы таңдалады. Вакцина препараты тері ішіне енгізіледі: тері асты, сондай-ақ бұлшықет ішіне инъекция болмайды.
Жаңа туған нәрестелерге БЦЖ екпесі туралы барлық ақпарат ата-аналар үшін ашық, әрі қолжетімді болса да, бүгінгі таңда одан бас тарту әлі де көп. Қазір БЦЖ екпесінде не көп: баланың денсаулығына пайдасы немесе зияны ма? Артықшылықтардан: ең аз зардаптар; асқынулар — сирек; инъекция орнына ешқандай күтімнің қажетсіздігі: көп ата-аналар БЦЖ екпесін сулауға бола ма, жоқ па? деп сұрайды — ия, болады, бірақ бұл ретте оны сызып алмау және ештеңе жақпау керек; туберкулез таяқшасын жұқтыру қаупін төмендетеді; жұқтыру кезінде аурудың жеңіл түрде өтуіне мүмкіндік береді; туберкулез кезінде өлімге жол бермейді. Баланы вакцинациялау туралы шешімді ата-аналар БЦЖ егу үшін қарсы айғақтардың болуына кешенді тексеру жүргізілгеннен кейін алдын ала жан-жақты тексеруден кейін қабылдайды. Өйткені, олар көп жағдайда вакцинациядан кейінгі асқынулардың дамуына себеп болады. Вакцинацияға мынадай қарсы көрсетілімдер бар: шала туылу (егер бала салмағы 2 500 гр аспайтын болса); асқыну барысындағы аурулар (егуді сауыққаннан кейін қояды); Кішкентай организмдер туберкулезге қарсы вакцинацияға әр түрлі әсер етеді, сондықтан БЦЖ екпесінен кейінгі салдары да балаларда әр түрлі болады. Ата-аналарға қажетсіз уайымдамау керек, норма шеңберінде қалай дамитынын білу пайдалы және олар туралы дәрігерге дер кезінде хабарлау керек. Егер БЦЖ екпесі қызарса, бұл реакция жүргізілген вакцинациядан кейін бір жыл бойы қалыпты болып саналады. Кейбіреулерде бұл бір аптадан кейін, кейбіреулерінде – екінші айдың соңына қарай, ал кейбіреулерінде — жарты жылдан кейін ғана болады. Бұл жағдайда дәрігерден кеңес алу қажет емес, бірақ жоспарлы тексеру кезінде учаскелік педиатрға екпенің қызарғаны туралы хабарлау қажет. Әсіресе, ата-ананы екпе орнында пайда болған ісік қорқытады. Дүрбелең басталады, егер БЦЖ екпесі вакцинациядан кейін біраз уақыт өткеннен кейін іріңдесе не істеу керек туралы білмейді. Шынында да, бірнеше ай бойы тесу орнында ортасында ақ басы бар ірің пайда болады. Ол бірте-бірте қабықтанады, оны жұлып алуға, оған ешнәрсе жағуға болмайды, кейін ол өзі кетеді, екпенің орны тартылады. Сондықтан, егер БЦЖ екпесі іріңдесе, қорқудың қажеті жоқ. Бұл сіз оған дұрыс күтім жасамағаныңыз немесе баланың денсаулығына байланысты қандай да бір проблемалар бар екенін білдірмейді. Бәрі де солай болуы тиіс. Сирек жағдайларда ата-аналар дәрігерлерге екпе жасағаннан кейін бір жыл өткен соң баласында БЦЖ екпесінен кейін тыртық жоқ деген мәселемен жүгінеді. Сондықтан, егер БЦЖ екпесінен кейін баланың қолында із болмаса, қосымша тексеру қажет. Бұдан әрі дәрігердің ұсынымдарын орындау керек, вакцинацияны тағы да қайталаудың қажеттілігін білу керек. Салдардың бірі БЦЖ егуден кейін бірнеше күн бойы жоғары температураның болуы. Егер ол аса қатты болмаса және 2-3 күннен кейін кетсе — қорқудың қажеті жоқ: ағза оған енгізілген бактерияларға белсенді әсер етеді. Ал егер температура тым жоғары болса және 3 күннен ұзақ болса, дереу дәрігерлік көмекке жүгіну қажет. Бұл салдармен БЦЖ екпесінен кейін баланы шомылдыру мәселесі байланысты: бұл үшін қарсы көрсетімдер жоқ (манту сынамасымен шатастырудың қажеті жоқ). Алайда, дене температурасы жоғары болса, баланың жағдайын қиындатпау үшін су процедураларын шегерген жөн. Вакцинация жасау алдында дәрігерлер қарсы көрсетілімдер сақталмаған жағдайда БЦЖ екпесі қаншалықты қауіпті бола алатыны туралы ата-аналарға кеңес беруге міндетті. Кішкентай адамның бар өміріне із қалдыра алатын ауыр асқынулар болуы мүмкін. Алайда, ақылды және сауатты ата-аналар бұл тек қарсы көрсетілімдер сақталмаған кезде ғана болатынын түсінуі тиіс. Балалар өміріне қауіпті ең көп таралған жанама әсерлерге мыналар жатады: лимфаденит — лимфотүйіндердің қабынуы микобактериялар теріден лимфа түйіндеріне енгенін білдіреді, бұған жол берілмейді: егер қабынудың диаметрі 1 см-ден асса оперативті емдеу қажет болады; тым кең, ауқымды, жергілікті емес, қалыпты жағдай бойынша іріңдеу алаңы — бұл әдетте иммунитет тапшылығымен байланысты; остеомиелит сапасыз вакцинаны қолданғанда басталуы мүмкін; суық абсцесс вакцинациядан кейін 1-1,5 айда дамиды, егер препарат тері ішілік орнына тері астына енгізілсе, онда хирургиялық араласуды талап етеді; 10 мм-ден астам көлемді жара балада препарат компоненттеріне жоғары сезімталдықтың болуын білдіреді — терапия жергілікті еммен шектеледі, бірақ мұндай асқынулар туралы ақпарат міндетті түрде жеке медициналық карточкаға енгізіледі; инъекция орнында ісіп қалған тері қызыл түрінде келоидты тыртық: ол осы балаға БЦЖ-ны қайта енгізуге болмайтындығы туралы дәрігерлерге белгі болады; генерализацияланған БЦЖ — инфекция-балаларда иммундық бұзылулар болған кезде өте сирек, бірақ ауыр асқыну; остеит (сүйек туберкулезі деп аталатын) вакцинациядан кейін 0,5–2 жылдан кейін дамиды, ол сондай-ақ балалардың иммундық жүйесіндегі елеулі бұзылулары, бірақ өте қауіпті көрінісі болып табылады.
БЦЖ екпесін жасау керектігі туралы күмәнданатын ата-аналар, әдетте мұндай әсерлі асқынулар тізімнен кейін одан қорқады және вакцинациядан бас тартады. Мұнда ата-аналарға барлық қажетті түсініктемелер беруге тиісті дәрігерлерге тәуелді. Қарсы көрсетілімдер жоқ — қауіпті салдар жоқ. Дегенмен баланың ағзасы туберкулез сияқты қорқынышты аурудан қорғалатынына, егер 100% болмаса да, аурудың жеңіл түріне ғана кепілдік беріледі. Балаңыздың денсаулығы тәуелді болатын жауапты шешім қабылдағанға дейін бәрін жан-жақты біліп алу қажет.
Г.Қабылова,
Т.Рысқұлов аудандық тауарлар
мен көрсетілетін қызметтердің
сапасы мен қауіпсіздігін бақылау
басқармасының жетекші
маманы.
