Өмірден кім өткенін білесіз бе?
103 Views
Қарт жырау, ауданымыздың абыз ақыны әрі күйшісі Төребек Әбдікерімұлы 2022 жылдың қазан айының 10-шы жұлдызында 85 жасқа толып еді. Міне, содан бері де арада сырғып екі жыл өте шығыпты. Төкең… Көкірегі күйге толы шымыр елінің шайыры қолынан домбырасы мен балғасын тастамай-ақ, дәл осы қалпында бақилыққа аттанды. Бақыл бол! Көке, бақыл бол! Қазыналы қариямыз еді…
Төребек Әбдікерімұлын «Шымырдың шын жорғасы» дер едім. Жасы тоқсанды алқымдаса да қолынан домбырасы, аузынан шайырлығы түспеген нағыз дарын иесі. Төкеңді көптен білемін. Әкесі Әбдікерім қыран құс баптап, саят құрған әрі ағаштан түйін түйген ұста екен. Осы қасиеттері Төребек пен Жорабек сынды екі ұлына қатар дарыған ғой. Қашан, қай кезде барсаң Төкеңнің қолынан шапқысы мен балғасы түспейтін. Қолы қалт еткенде қос ішекті домбырасын алып, күй шертеді. Сонда Төкеңнің көкірегі тола күй ме деп қаласың. Өзінің жан сарайынан шыққан он шақты күйін ұлы Қаршыға да тартып, дүйім жұрттың құлақ құрышын қандырып, жүргеніне дән риза боласың. Сонау, ілгеріректе ағайынды Әбдікерімовтердің авторлық кешін де ұйымдастырдым. Сонда Төкеңнің айтыскерлігі де бар екенін байқағанмын.
Шау тартып, жасы 85-ке келсе де Төребек ақын өзінің жыр қазынасын жалпақ жұртқа жария ете алмай жүргенін жасырмай айтып, «Тым болмаса бір кітабым жарық көрсе ғой» деп армандайтын. Сол арманын «Шәушен» атты толғауында:
Оң қабағым тартсашы, оң қабағым,
Оң көз тартса әманда жол болады.
Шағын ғана өлеңім жарық көрсе,
Жақсылықтың нышаны сол болады, – деп жырлайтын. Иә, қарт жыраудың мұңын түсінуге болады. Мен Төкеңнің шайырлығын Ақжол, Әбдіәкім, Қазыбай ақындардан кем көрмеймін. Қайта шайырдың шымыр жаңғақтай өлеңдерін оқып отырып, оған бүгінгі күннің нағыз реализмін, табиғаты тұнық шынайылығын байқаймын. Ақын:
Өлгем жоқ, тірілердің санындамын,
Көшеді көкжиектен сағым жалын.
Жасымда бай болуды көксемеппін,
Құланды қуды дейсің өкшелеп кім?
Күй шертіп, өлең жазып аңқылдаған,
Туғаннан түбі тесік қу шелекпін, –дей келіп, өзінің қолының қысқалығын да жасырмайды. Осы уақытқа дейін он күй шығарып, төрт ән жазыпты. Оған мен жыраудың «Есім би» атты шежіре-дастан мен онсан толғауын тағы қосар едім. Біз жаңатұрмыстық шайыр Қуандық Шолақты: «Табиғат тамыршысы» деп жүрміз ғой. Ал, Төкеңді ойланбай-ақ, сол лектегі шайырлар шоғырына қосқан болар едім. Оның табиғат туралы лирикалары тереңнен толғап жазған шер мен шоққа толы өлеңдері кімді де болса тебірентпей қоймайды.
Иә, Төребек ақынның атақ-даңқы ат төбеліндей алған сыйлықтары жоқтың қасы. Егер оның творчествосына көз жүгіртсек, әлі де баспа бетін көрмей жатқан түйдек-түйдек төрт томдық қолжазбасын ақтарып оқысақ оның шын шайыр екеніне шек келтірмейсің. Ақын, күйші, сазгердің тырнақ алды туындысы оның жүрегін жарып шыққан жауһар жырларының қанат қақты қарлығаштары екенінде дау жоқ. Төребек Әбдікерімұлы Руми, Шамси сынды шығыс шайырларының «жарық жұлдызы» болмаса да, тарихымызға келіп қосылған тың тұлға, рухы биік қазынасы мол қартымыз.
Иә, шайырдың табиғаты тым бөлек. Ол «шыр» етіп, дүниеге келгелі «Сирек тас» пен «Алатау» шыңынан көз алмай келеді. Аса дарындылық та адамға Алланың қалауымен келетін сияқты. Төкеңнің қолынан шапқысы мен таспиғы ешқашан түсіп көрген емес. Иманы түзу қарияны ауыл-аймақ, қала берді аудан халқы сыйлап, құрметтейді. Ол өзі сиқым еліне қарындасын беріп, алты Алашқа аты танымал атақты Есімби туралы толғау (дастан) жазды. Өмірден аққан жұлдыздай болып өте шыққан Қазақстанның еңбек ері Сайрамбай Дөненбаевтың туған ағасы Қалида оның күйеубаласы.
Иә, шайырдың бойына біткен кішіпейілділік пен қарапайымдылық, ауылдастарына, тегі адамдарға деген туа біткен адамгершілігі мен сүйіспеншілігі оны үнемі төрге шығарып келеді. Ақсақалды абызды Ақыртөбе, Өрнек өңірінің үлкен-кішісі пір тұтады. Осы шырайлы жүзінен нұры төгілген жанды көрген сайын Қордайдың «Қоңыр құлжасы» Кенен атамды, шымырдың «Шын жорғасы» Шыныбек датқаны көргендей болушы едім. Егер Төкеңнен бата сұрай қалсаң, ойланбастан қолын жайып батасын беретін. Әбжапар ауылының азаматтары қандай бақытты десеңіз, бұрынғы «Қызылту» қазіргі Әбжапар ауылында Шымыр балалары тұрады. Шап-шағын ауыл болғанымен, атағы алысқа кеткен. Мұнда жазушы Әбжапар Жылқышиев, әнші Гүлмира мен бапкер Нұрлан Ақүрпековтер дүниеге келген. Ауыл жұртының қарапайымдылығы сол емес пе, олардың ешқайсысы: «Мен пәленшемін» деп көкірегін соқпайды. Төребек Әбдікерімұлы да оның туған бауыры ақын Жорабек те сондай текті атаның ұрпақтары. Төкеңнің кіндігінен өрбіген бес ұл мен екі қыздың, олардың анасы Бақираның елге жаққан жағымды істері қандай жағымды десеңізші… Амал қанша…
Жасы тоқсанға қараған шағында көкірегінде күй күмбірлеген шайырдың жүрегі мәңгілікке тоқтады, ағайын! Бірақ оның артында кейінгі ұрпақ айтып жүретін өлеңі мен тартып жүретін күйлері қалды.
Сейсен Қожеке,
журналист-ақын, Қазақстан Журналистер Одағы
сыйлығының иегері.