Медиация – бітімгершіліктің баянды баламасы

625 Views

Қазіргі қоғам арасында «Медиация деген не?» «Ол қашан, қалай пайда болған?» деген сауалдар кең көлемде талқыға түсіп келеді. Оның мән-мағынасын жан-жақты ашу үшін мен бүгін қолыма қалам алып отырмын. Медиация сөзі ағылшын тілінде кез келген дауды оған қатысы жоқ үшінші адамның, яғни медиатордың араласуы арқылы альтернативті түрде реттеу деген мағынаны білдіреді. Демек, медиатор дегеніміз – жанжалдасушы немесе дауласушы тараптардың арасын­да­ғы даулы мәселелерді олардың өздерін қатыстыра отырып, тараптарға тиімді жағдай­да шешуді жүзеге асыратын ма­ман. Жалпы, медиаторларды «Бітім­гер» деуге әбден болады. Ел сыйлай­тын, беделді, сөзге шешен ақсақал­дар араласып, араздасқан екі жақты мәмілеге келтіріп, ауызша келісіммен айыбы болса, төлетіп, бейбіт жағдайда мәсе­лені шешеді.
Медиация тарихы тереңде жатыр. Адамдар арасында алғашқы дау қай кезде туындаса, бітімгершілік те сол ерте заманда пайда болған. Сондықтан бұл әдіс алғашқы қауымдық құрылыс дәуірінен бері келе жатыр десек те бола­ды. Тарихшылар медиацияның түп тамырын ежелгі Финикия мен Вавилон­нан тапқан. Өйткені, оларда сауда жақсы дамыған болатын, соған байланысты дау-дамайлар да тыйыл­майтын. Бітімгершілік мәселесі Грекия­да, ежелгі Римде де дамыған.
Медиация қазаққа жат ұғым емес. Қазақ халқының тарихында да бі­тім­­гершілік көне замандардан бері бар. Аңыз-ертегілерімізден бас­тап, батырлар жырларында да даула­су­шы, жанжалдасушы тараптарды бітімгершілікке шақырушы билер бол­ған. Билер араздасушы екі жақты қа­тыс­тыра отырып дауды зерттеп, бі­тім айтып, екі жақты татуластырып отырған.
Ал енді еліміздегі ««Медиация тура­лы» Заңның қоғамдағы алатын орны қандай?» деген сауалға то­лық­­қанды жауап іздеп көрелік. Елі­­­­міз­­дің құқықтық саясат тұжырым­да­масында азаматтық сот ісін жүргізуге қатысу­шылардың құқықтарын барынша іске асыру, жеке адамның бұзылған құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекет мүддесін дер кезін­де қорғау және қалпына келтіру мақса­тында бірқатар іс-шаралар қамтылған. Оның ішінде, жеке құқықтық дау-шаралар тараптар арасындағы ымыраға қол жеткізудің сот және соттан тыс тәртіппен қолданылатын түрлі жолдары мен әдістерін белгілеуге бағытталуы мүмкін әрекеттер де көрініс тапқан болатын. Осыған орай 2011 жылдың 5 тамызынан бастап Қазақстан Республикасының «Медиация туралы» Заңы күшіне енді. Бұл Заңның басты мақсаты – дауды шешудің медиацияның екі тарапын да қанағаттандыратын нұсқасына қол жеткізу және тарап­тардың дауласушылық деңгейін төмен­дету болып табылады. Бұл Заң бүгінгі таңдағы құқық және сот саласына арналған заңдардың ішіндегі шоқтығы биік құжат деп айтуға болады. Заңда дәйек­теліп отырған екі тараптың өзара мәмілеге келу мәселесі айыпты жеңілдету немесе оған жаза бермеу біздің ата дәстүрімізде болып келген үрдіс. Кішігірім қылмыстар болған кезде, екі адам бір-бірімен ренжісіп қалады немесе ол адамның затын пендешілік пиғылмен ұрлап, жаза басуы бек мүмкін. Сондай-ақ, адам біреуге байқамай былапыт сөз айтып, оның намысына тиюі мүмкін. Ашу үстінде ауыр сөз айту жеңіл болғанымен, басқаға қатты тиетіні белгілі. Осының бәрін заңға салып қарайтын болсақ, қылмыс болып шығады. Сол секілді берген арызын қайтарып ала алмай жүретін азаматтық даулар болады. Осындай келіспеушілердің нәтижесінде адамдар бірін-бірі сотқа сүйреп, әуре-сарсаңға салып жатады. Күні бүгінге дейін азаматтардың түсініспеушілігінен туындаған осындай дау-дамайлар, жанжалды мәселелер тараптардың сот билігіне жүгінуі арқылы шешілуде.
Өмір тәжірибесінің өзі көрсетіп отыр­ғандай, кез-келген мәселенің сотта қаралуы бір күнде немесе бір аптада шешіле қоюы екіталай. Ал «Медиа­ция туралы» Заң кез келген азамат­тық келіспеушіліктерді айлап, апталап қарамай-ақ, керісінше, істің күрделілігіне қарай бір-екі сағатта немесе бір күнде шешуге жол ашады. Бұл ең алдымен, азаматтардың онсыз да жетпей жатқан алтын уақыттарын жоғалтудан сақтайды. Қос тараптың бітімге келуі – уақыт үнемдеудің де балама тәсілі. Бітімге келу адам құндылықтары мен көзқарасының жаңа деңгейге көтеріл­генін көрсетері анық. Дауды шешудің төте жолы – бітімгерлік екенін әрбір азамат білгені жөн.

Серікбай Өтегенов,
аудандық билер кеңесінің төрағасы.

Поделиться ссылкой: